انواع نقد ادبی

نقد جامعه شناسی

   نقد جامعه شناسی دیدگاه‌های مولف را در خصوص جوامع بشری، روابط انسان‌ها در یک جامعه مشترک، و همچنین طبقات اجتماعی و روابط انسان‌ها با همدیگر مطالعه می‌کند.

نقد روان‌کاوی

   نقد روان‌کاوی به تجزیه و تحلیل روحیات و روان شخصیت‌های آثار ادبی و احیانا روابط روحی-روانی مولف با شخصیت‌های خود و ... می‌پردازد.

نقد مضمونی

   نقد مضمونی موضوعات اصلی و همچنین مفاهیم غالب بر اثر را بررسی می‌کند و نقاط تاریک و همچنین رگه اصلی برخی مضمون‌ها را آشکار می‌سازد.

نقد تکوینی

   نقد تکوینی به روند خلاقیت اثر و زمینه‌های تکوینی آن می‌پردازد.

   از انواع نقدهای ادبی مذکور نقدهای جامعه شناختی، روان‌کاوی، مضمونی و ... در رابطه با مولف بررسی می‌شوند. و نقدهای ساختارگرایی، صورت‌گرایی، متن‌محوری و ... در زهره نقدهایی است که در رابطه با خود اثر مورد توجه واقع می‌شوند. بر همین اساس، نقد تکوینی هم از دیدگاه مولف مد نظر قرار می‌گیرد.

   البته تفاوت اساسی نقد تکوینی با دیگر نقدهای مولف محور در این است که آن‌ها پس از چاپ و نشر اثر به مطالعه و بررسی رابطه مولف با اثر، تفکر، پیام و سخن او و همچنین تاثیر زندگی شخصی و گذشته‌اش در اثر می‌پردازند. در حالی که نقد تکوینی فقط به روند خلاقیت اثر و زمینه‌های تکوینی آن می‌پردازد.

     کتاب نقد تکوینی در هنر و ادبیات/ بهمن نامور مطلق/ ص55

خلق اثر ادبی-هنری

چگونگی تشکیل پرونده نقد تکوینی یک اثر ادبی- هنری:

    ورای خلاقیت‌های نوشتاری، تلاش‌ها، بازنویسی‌ها و تفکرات سیال و منجمد نهفته است. خلق یک اثر ادبی یا هنری آغازی دارد و پایانی. از نخستین تجسمات ذهنی تا آخرین امضایی که مولف در پای اثر خود می‌نهد، جزو پیکره اثر محسوب می‌شوند. برای مثال، آثار گوستاو فلوبر در حدود 3000 صفحه چاپی است، در حالی که برای خلق این آثار حدود 35000 صفحه مطلب به رشته تحریر درآورده است. اگر درصدد ارج نهادن به تلاش فلوبر باشیم، و اگر بخواهیم دقیقا آثار چاپی او را مطالعه کنیم، باید همه دست‌نوشته‌های پیشامتنی او را، از جمله چرک‌نویس‌ها، یادداشت‌ها، خاطرات، نامه‌ها و ...، به دقت ملاحظه کنیم. بنابراین، هر نوع اثر مستلزم تلاش است و هر خلاقیتی پیش‌زمینه‌ای را می‌طلبد. هیچ متنی بدون پیشامتن، هیچ اثر معماری بدون طرح، هیچ تابلوی نقاشی بدون خلاقیت ذهنی و پیشین وجود نخواهد یافت*.

     * کتاب نقد تکوینی در هنر و ادبیات/ بهمن نامور مطلق/ صفحه53

پرونده نقد تکوینی مارجان

   این وبلاگ تقریبا می‌تواند پرونده‌ای برای نقد تکوینی مارجان فراهم کند. چرا که من، نگارنده مارجان، بخشی از مراحل نگارش و تکوین مارجان را اینجا ثبت می‌کنم.

تشکیل پرونده تکوین اثر

   برای تشکیل چنین پرونده‌ای، منتقد تکوینی باید به کوچک‌ترین جزئیات مربوط به مراحل پیشامتن اثر توجه کند. او از زمان خیزش مولف و تصمیم وی برای نگارش اثر تا زمان چاپ آن، مراحل، حوادث و کلیه جریان‌های فکری نویسنده را پی خواهد گرفت. سفرها، یادداشت‌ها، طرح‌های کلی و جزئی و حتی سناریوهای طرح‌ریزی شده توسط مولف، می‌توانند موضوعات خوبی برای پرونده تکوین باشند*.

* کتاب نقد تکوینی در هنر و ادبیات/ بهمن نامور مطلق و الله شکر اسداللهی تجرق